Pomniki historii

Pomnik historii jest jednÄ… z czterech form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 roku. Terminem tym okreÅ›la siÄ™ zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. RangÄ™ pomnika historii podkreÅ›la fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta RP specjalnym rozporzÄ…dzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pomniki historii ustanawiane sÄ… od 1994 roku. Pomniki historii to kwintesencja dziedzictwa kulturowego w Polsce, to zabytki o najwyższych wartoÅ›ciach historycznych, naukowych i artystycznych o znaczeniu ponadregionalnym.                          

Na terenie powiatu gnieźnieÅ„skiego znajdujÄ… siÄ™ dwa Pomniki historii – Katedra GnieźnieÅ„ska i wyspa Ostrów Lednicki.

Katedra p.w. WniebowziÄ™cia NajÅ›wiÄ™tszej Marii Panny i Å›w. Wojciecha w Gnieźnie – uznana za Pomnik Historii zarzÄ…dzeniem Prezydenta RP z 8 wrzeÅ›nia 1994 roku

Lech, Czech i Rus przemierzali bezkresnÄ… puszczÄ™, kiedy to im oczom ukazaÅ‚ siÄ™ potężny dÄ…b, a na jego koronie majestatyczny orzeÅ‚. Lech wÅ‚aÅ›nie to miejsce postanowiÅ‚ wybrać na zaÅ‚ożenie swojego grodu, który nazwaÅ‚, od gniazda w którym ujrzaÅ‚ ptaka, Gniezno.

Znana chyba wszystkim Polakom od wieków legenda to nie jedyny powód, dla którego sÅ‚yszÄ…c o poczÄ…tkach PaÅ„stwa Polskiego, pierwszym skojarzeniem dla wielu z nas jest gnieźnieÅ„ska katedra. Ilość ważnych wydarzeÅ„, jakie przez ponad dziesięć wieków widziaÅ‚y jej mury, jest naprawdÄ™ imponujÄ…ca. ZÅ‚ożenie do grobu ciaÅ‚a Å›w. Wojciecha, Zjazd GnieźnieÅ„ski, czy koronacje pierwszych polskich królów, to jedynie poczÄ…tek tej dÅ‚ugiej listy. Gdzie zatem, jak nie na królewskim Wzgórzu Lecha, można lepiej poczuć klimat czasów, kiedy to nasze PaÅ„stwo budziÅ‚o siÄ™ do życia?

Chociaż obecnie znany ksztaÅ‚t bazylika nabraÅ‚a dopiero w XIV wieku, w jej wnÄ™trzach zobaczyć można wiele elementów o znacznie starszej metryce - na przykÅ‚ad sÅ‚ynne spiżowe Drzwi GnieźnieÅ„skie powstaÅ‚e okoÅ‚o 1175 roku. BÄ™dÄ…c w Å›wiÄ…tyni warto także zajrzeć do podziemi, w których znajdujÄ… siÄ™ fundamenty wczeÅ›niejszych budowli.

Obok bazyliki znajduje siÄ™ Archiwum Archikatedralne, które Å›miaÅ‚o nazwać można rajem dla wszystkich pasjonatów historii. W jego imponujÄ…cych zasobach można znaleźć okoÅ‚o 2 500 metrów bieżących archiwaliów, w tym okoÅ‚o 80 000 samych książek – czÄ™sto piÄ™knie iluminowanych i oprawionych. Jednym z najstarszych zabytków piÅ›mienniczych archiwum jest pergaminowy rÄ™kopis „Evangeliarium”, czyli tekst czterech Ewangelii w caÅ‚oÅ›ci, z wpisanym rokiem 800. Z kolei za jeden z najcenniejszych i najpiÄ™kniejszych uważany jest ZÅ‚oty Kodeks GnieźnieÅ„ski – „Codex Aureus Gnesnensis”, ksiÄ™ga liturgiczna, zawierajÄ…ca fragmenty Ewangelii, wybrane na poszczególne niedziele i Å›wiÄ™ta.

Wyspa Ostrów Lednicki - uznana za Pomnik Historii zarzÄ…dzeniem Prezydenta RP z 8 wrzeÅ›nia 1994 roku

PomiÄ™dzy Gnieznem a Poznaniem, na wyspie, we wczesnym Å›redniowieczu zbudowano jeden z najważniejszych grodów piastowskich, zwany Ostrowem Lednickim. Okres Å›wietnoÅ›ci oÅ›rodka przypadÅ‚ na X wiek, kiedy to Mieszko I wzniósÅ‚ tam jedne z pierwszych na ziemiach polskich budowle kamienne: paÅ‚ac (palatium) wÅ‚adcy poÅ‚Ä…czony z kaplicÄ… oraz koÅ›cióÅ‚. Z budowli tych z pewnoÅ›ciÄ… korzystali później pierwsi polscy królowie: BolesÅ‚aw Chrobry i Mieszko II. PrzebywaÅ‚ tu także, zmierzajÄ…cy do Gniezna w roku tysiÄ™cznym Otton III.

Zdaniem wielu naukowców Ostrów Lednicki mógÅ‚ być miejscem Chrztu Polski. Po najeździe na ziemie piastowskie czeskiego ksiÄ™cia BrzetysÅ‚awa (1038 r.), rezydencja na Ostrowie Lednickim straciÅ‚a swoje prestiżowe znaczenie, chociaż nadal byÅ‚a wykorzystywana - mieÅ›ciÅ‚a siÄ™ tam m.in. siedziba kasztelana. SytuacjÄ™ jeszcze bardziej pogorszyÅ‚ najazd Krzyżaków w roku 1331, po którym wyspa peÅ‚niÅ‚a już najprawdopodobniej jedynie funkcjÄ™ cmentarzyska. Być może wÅ‚aÅ›nie brak staÅ‚ego osadnictwa spowodowaÅ‚, że po dziÅ› dzieÅ„ można na niej podziwiać dobrze zachowane relikty piastowskich budowli.

Liczne skarby wyÅ‚owione przez archeologów z dna jeziora znajdujÄ… siÄ™ w pobliskim budynku Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Do najcenniejszych prezentowanych zabytków zaliczyć można: staurotekÄ™ (relikwiarz Drzewa Krzyża ÅšwiÄ™tego), liczne przedmioty ze zÅ‚ota, brÄ…zowe misy imitujÄ…ce zÅ‚ote naczynia, ozdoby ze srebra, licznÄ… biżuteriÄ™ z kamieni póÅ‚szlachetnych, szkÅ‚a.