Rola samorządów i regionów w Unii Europejskiej

Regiony w Unii Europejskiej

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku w Unii Europejskiej wzmocniła się pozycja re­gionów. Uznano, ze to właśnie ten poziom władzy znajduje się najbliżej obywateli i często to właśnie tutaj reprezentanci są wybierani w bezpośrednich wyborach. Wła­dze regionalne lepiej dostrzegają zróżnicowania panujące na ich obszarach I w poro­zumieniu z władzami centralnymi oraz Komisją Europejską kierują właściwe działa­nia, których celem jest zmniejszenie dysproporcji w rozwoju. Ten proces nazywa się regionalną polityka strukturalna (polityką regionalną U E).

Dlaczego polityka regionalna jest ważna dla Polski?

Polska jako cały kraj charakteryzuje się niskim poziomem PKB na jednego mieszkań­ca. Średnio w Polsce ten wskaźnik wynosi 40% średniej we wszystkich państwach członkowskich UE i krajach kandydujących. Duże są tez dysproporcje w samej Polsce. W najbogatszym województwie mazowieckim poziom ten wynosi prawie 60%, a w najbiedniejszym świętokrzyskim jedynie 28%. Regiony, w których średni poziom PKB znajduje się poniżej 75% PKB na mieszkańca, uznawane są za opóźnione w roz­woju. Z budżetu UE rocznie wydaje się ponad 30 mld euro (dla porównania budżet Polski wynosi około 40 mId euro) na nadrabianie zaległości gospodarczych w tych re­gionach. Oznacza to, ze P0 wejściu do UE wszystkie polskie regiony będą zaliczane do tej gru­py. W związku z tym Polska stanie się poważnym biorcą funduszy z unijnego budże­tu. Zgodnie z szacunkami Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej na działania związane z rozwojem gospodarczym w regionie będziemy mogli liczyć na środki w wyso­kości 3,7 mId euro w pierwszym roku naszego członkostwa. Kwota ta będzie Stopnio­we rosła do 5-6 mId euro rocznie w przeciągu 3-4 kolejnych lat. Ważną rolę w pozyskiwaniu funduszy odegrają samorządy, które są odpowiedzialne za tworzenie infrastruktury potrzebnej do rozwoju regionu.

Jakie korzyści dla Polski wynikają z polityki regionalnej Unii Europejskiej?

Jak pokazują doświadczenia państw, które już są członkami Unii Europejskiej, po­moc strukturalna ma w ich rozwoju duże znaczenie. Dzięki interwen cjom finansowym w ramach tej polityki udaje się podnieść wzrost gospodarczy o jeden punkt procentowy. Dla przykładu, w latach 1994-1999 w Portugalii wyniósł on wię­cej o 1,1 punktu procentowego, a w Irlandii 0,9. Dzięki temu regiony biedniejsze roz­wijają się szybciej niż bogatsze I powoli zmniejszają się istniejące w całej Europie dys­proporcje. Dzięki wejściu do Unii Europejskiej Polska będzie mogła nadrobić dy­stans rozwojowy, co nie byłoby możliwe w takim tempie bez pomocy UE. Ze środków regionalnej polityki strukturalnej w państwie powierzchniowo podobnym do Polski —Hiszpanii w latach 1994-1999 zbudowano 1300 kilometrów autostrad, 1200 kilome­trów dróg; zmodernizowano 5000 kilometrów dróg i 2185 kilometrów linii kolejowych.

Co to są fundusze strukturalne?

Podstawowymi instrumentami pomocy w ramach polityki regionalnej są fundusze struk­turalne. Z ich budżetów kierowane jest wsparcie na programy krajowe -— 94%, inicjaty­wy wspólnotowe -— 6%. Poza nimi funkcjonuje również Fundusz Spójności (Kohezji), czasowy instrument, który ma pomóc przy realizacji największych inwestycji W najuboższych krajach UE. Ważnym uzupełnieniem pomocy UE są krajowe środki (budżet Cen­tralny i samorządowy), które stanowią minimum 25% (15% W Funduszu Spójności) Całej pomocy. Fundusze strukturalne nabrały znaczenia W połowie lat osiemdziesiątych, stając się głównym źródłem finansowania polityki regionalnej. Wyróżniamy:

1. Cztery fundusze strukturalne nadzorowane przez odpowiednie Dyrekcje Generalne Komisji Europejskiej:
   1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
   2. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych
   3. Sekcja Orientacji,
   4. Finansowy Instrument Ukierunkowania Rybołówstwa,
   5. Europejski Fundusz Społeczny.
2. Trzy cele, na które kierowane są środki z funduszy:
   1. CEL 1 — regiony upośledzone gospodarczo — poniżej 75% PKB na mieszkańca;
   2. GEL 2 — regiony W trakcie restrukturyzacji gospodarczej;
   3. GEL 3 — rozwój zatrudnienia i zasobów ludzkich.
3. Cele funduszy strukturalnych dzielone są na horyzontalne (można się ubiegać o środki bez względu na lokalizację wnioskodawcy) oraz regionalne (aby otrzymywać pomoc, region musi spełniać określone kryteria).
4. Dwie różne grupy instrumentów:
   1. Programy krajowe (94% środków funduszy strukturalnych) — przygotowane przez kraje członkowskie UE, uzgadniane z Komisją Europejską; realizowane sa­modzielnie przez administrację kraju członkowskiego,
   2. Inicjatywy wspólnotowe (6% środków) — przygotowywane wspólnie przez kraje członkowskie i komisję Europejską, dotyczą najważniejszych problemów dla Całej UE; realizowane są bezpośrednio przez KE; INTERREG — współpraca przygra­niczna i ponadregionalna, EQUAL — wyrównanie szans na rynku pracy; LEADER — rozwój obszarów wiejskich, URBAN — rewitalizacja obszarów miejskich.

Na jakich zasadach opiera się polityka strukturalna Unii Europejskiej?

Polityka strukturalna UE jest oparta na następujących zasadach:

1. Koncentracji — środki płynące z Unii Europejskiej są przeznaczone dla regionów, które znajdują się w najtrudniejszej sytuacji ekonomicznej; do tej grupy kwalifiku­ją się regiony objęte pomocą w ramach celów funduszy strukturalnych.
2. Partnerstwa — wertykalnego, czyli współpracy komisji Europejskiej z odpowiedni­mi władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi; dzięki temu środki pomocowe kierowane są do obszarów, które potrzebują największego wsparcia oraz horyzon­talnego, czyli prowadzenia konsultacji władz samorządowych i rządowych z part­nerami społecznymi najbardziej zainteresowanymi planowanymi działaniami, co zwiększa efektywności i celowość pomocy.
3. Programowania (planowania) — pomoc przeznaczona jest na program trwałego roz­wiązywania problemów danej gałęzi gospodarki lub danego regionu; w praktyce oznacza to konieczność formułowania wieloletnich planów rozwoju gospodarczego i wykorzystania środków publicznych; plany te opracowywane są w drodze konsul­tacji partnerskich (por. wyżej)
4. Kompatybilności (zgodności) z zapisami traktatów, celami i instrumentami innych wspól­nych polityk (przede wszystkim konkurencji) oraz z wytycznymi ochrony środowiska.
5. Współfinansowania (dodatkowości) — oznacza, ze dofinansowanie z UE ma uzupeł­niać fundusze z budżetu krajowego; nie mogą ich więc zastępować wysokość współfinansowania UE są jasno określone I wynoszą najczęściej:
   1.  do 75% dla regionów celu 1 (w tym nie mniej niż 50 % pomocy publicznej),
   2. do 50% i Co najmniej 25% środków publicznych wydatków w regionach celu 2 i 3,
   3. w wypadku inwestycji generującej przychody:
   4. infrastruktura — do 40% (regiony Celu l) I do 25% (regiony Celu 2),
   5. przedsiębiorstwo — do 35% kosztów (regiony Celu 1) lub do 15% (regiony Celu 2), z możliwością podniesienia o 10% w wypadku finansowania małych lub średnich przedsiębiorstw.
6. Pomocniczości (subsydiarności) — nie jest to bezpośrednio zasada polityki struktu­ralnej; jest to natomiast podstawowa zasada funkcjonowania UE; władze wyższe­go szczebla nie mogą podejmować działań w sprawach, których załatwienie leży w gestii władz niższego szczebla; na tej zasadzie opierają się stosunki między komisją Europejską a państwami Członkowskimi i regionami.

Co to jest Fundusz Spójności?

Jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których produkt kra­jowy brutto nie przekracza 90% średniej dla wszystkich krajów Członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania I Irlandia). Poszczególne kraje składają konkretne projekty lub grupy projektów, jednak odpowiednio duże (o budżecie powyżej 10 mln euro). Podstawowym Celem Funduszu Spójności jest zminimalizowanie różnic między kra­jami, których poziom ekonomiczny znacznie odbiega od średniej UE. Charaktery­styczne w Funduszu Spójności jest to, ze do pomocy kwalifikowane są nie poszcze­gólne regiony, lecz całe kraje. Oprócz wspomnianego kryterium wysokości produktu krajowego brutto, państwa ubiegające się o pomoc muszą przygotować konkretny program prowadzący do spełniania kryteriów spójności (kryteria przystąpienia kraju do Unii Gospodarczej I Walutowej). Do krajów objętych Pomocą z Funduszu należą obecnie Grecja, Irlandia, Portugalia I Hiszpania.